Czy na badania lekarskie należy się dzień wolny od pracy? 

Każdy pracownik, niezależnie od branży i stanowiska, musi przejść obowiązkowe badania lekarskie w ramach medycyny pracy. Badania te są wymagane zarówno przed rozpoczęciem zatrudnienia, jak i w trakcie jego trwania, w określonych terminach zależnych od specyfiki danej pracy. W związku z tym pojawia się pytanie: czy na badania lekarskie przysługuje dzień wolny od pracy? Odpowiedź na to pytanie zależy od kilku czynników, takich jak rodzaj badania, jego cel oraz kontekst prawny wynikający z przepisów Kodeksu pracy.

W niniejszym artykule szczegółowo wyjaśnimy, jakie obowiązki ma pracodawca w zakresie organizacji badań medycyny pracy, jakie prawa przysługują pracownikowi oraz czy czas przeznaczony na badania medyczne jest wliczany do czasu pracy.

Rodzaje badań lekarskich a czas wolny od pracy

Obowiązkowe badania lekarskie w ramach medycyny pracy można podzielić na kilka podstawowych kategorii. Pierwszą z nich są badania wstępne, które przeprowadzane są przed rozpoczęciem pracy i mają na celu ocenę zdolności pracownika do wykonywania określonych obowiązków zawodowych. Kolejną grupą są badania okresowe, które muszą być przeprowadzane regularnie, zgodnie z harmonogramem ustalonym przez lekarza medycyny pracy, i mają na celu kontrolowanie, czy stan zdrowia pracownika nie uległ pogorszeniu w wyniku wykonywanej pracy. Trzecim rodzajem są badania kontrolne, wymagane w sytuacji, gdy pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim przez ponad 30 dni i musi zostać oceniony pod kątem zdolności do powrotu do pracy.

Oprócz wymienionych badań mogą być również przeprowadzane badania specjalistyczne, np. dla kierowców, operatorów maszyn czy pracowników narażonych na szczególne czynniki ryzyka, jak hałas, substancje chemiczne czy praca na wysokości. To, czy na badania lekarskie przysługuje dzień wolny od pracy, zależy od ich rodzaju oraz od tego, czy odbywają się w godzinach pracy, czy poza nimi.

Czy na badania medycyny pracy przysługuje dzień wolny?

Zgodnie z art. 229 § 3 Kodeksu pracy, jeśli badania lekarskie są wymagane przez pracodawcę, czyli dotyczą badań wstępnych, okresowych lub kontrolnych, pracownik ma prawo do wykonania ich w godzinach pracy i za ten czas zachowuje prawo do wynagrodzenia. Oznacza to, że jeśli badanie odbywa się w trakcie standardowego czasu pracy pracownika, nie ma konieczności wykorzystywania urlopu wypoczynkowego ani urlopu na żądanie. Pracodawca zobowiązany jest do udzielenia pracownikowi zwolnienia na czas niezbędny do przeprowadzenia badań.

Jeżeli badania trwają cały dzień, co może się zdarzyć w przypadku badań specjalistycznych obejmujących np. diagnostykę laboratoryjną, badania okulistyczne czy testy sprawnościowe, pracownik w praktyce może skorzystać z całego dnia wolnego. Nie oznacza to jednak, że każdy przypadek badań lekarskich automatycznie uprawnia do dnia wolnego – czas wolny powinien obejmować jedynie okres faktycznie przeznaczony na wizytę w placówce medycznej, a po jej zakończeniu pracownik powinien wrócić do swoich obowiązków, o ile pozwala na to harmonogram pracy.

Co w sytuacji, gdy badania odbywają się w dzień wolny pracownika?

Jeśli pracownik wykonuje swoje obowiązki w systemie zmianowym lub w innym niestandardowym harmonogramie pracy, może zdarzyć się sytuacja, w której termin badań zostanie wyznaczony na jego dzień wolny. W takiej sytuacji pracodawca nie ma obowiązku rekompensowania tego w postaci dodatkowego dnia wolnego. Oznacza to, że pracownik nie otrzyma dodatkowego dnia odpoczynku, jeśli zdecyduje się przeprowadzić badania w swoim dniu wolnym.

Wyjątkiem jest sytuacja, w której pracodawca narzuca pracownikowi konkretny termin badań i wymaga jego obecności w placówce medycznej w dniu, który dla pracownika jest wolny od pracy. W takim przypadku warto omówić z pracodawcą możliwość odbioru dnia wolnego w innym terminie, choć przepisy prawa nie nakładają na niego takiego obowiązku.

Czy za czas badań lekarskich pracownik otrzymuje wynagrodzenie?

Czas poświęcony na obowiązkowe badania medycyny pracy jest traktowany jako czas pracy, co oznacza, że pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. Nie jest to urlop, zwolnienie lekarskie ani czas nieobecności usprawiedliwionej bez prawa do wynagrodzenia – pracodawca zobowiązany jest zapłacić za czas spędzony przez pracownika na badaniach, jeśli odbywają się one w godzinach pracy.

Warto pamiętać, że jeśli badania przeprowadzane są poza godzinami pracy pracownika, nie przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie ani odbiór godzin w innym terminie. W takiej sytuacji pracownik wykonuje badania we własnym zakresie, bez wpływu na swoje wynagrodzenie.

Co zrobić, jeśli pracodawca nie chce udzielić zwolnienia na badania?

Pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi zwolnienia na obowiązkowe badania lekarskie. Odmowa takiego zwolnienia jest działaniem niezgodnym z Kodeksem pracy i może skutkować konsekwencjami prawnymi, w tym interwencją Państwowej Inspekcji Pracy. Brak aktualnych badań medycyny pracy oznacza, że pracownik nie może być dopuszczony do wykonywania swoich obowiązków, co w przypadku wypadku przy pracy może prowadzić do poważnych konsekwencji dla pracodawcy.

W razie problemów z uzyskaniem zwolnienia na badania pracownik powinien zwrócić się do działu kadr lub zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy, która ma prawo nałożyć na pracodawcę karę finansową za naruszenie przepisów.

Podsumowanie

Pracownik ma prawo do czasu wolnego na obowiązkowe badania medycyny pracy, jeśli odbywają się one w jego godzinach pracy, a za ten czas przysługuje mu pełne wynagrodzenie. Jeśli badania odbywają się poza godzinami pracy, pracodawca nie ma obowiązku przyznawania dodatkowego dnia wolnego ani rekompensowania tego czasu. Pracodawca nie może odmówić zwolnienia na badania, a ich brak może skutkować brakiem możliwości dopuszczenia pracownika do pracy.

Pracownicy, którzy potrzebują wykonać badania lekarskie, powinni skorzystać z usług sprawdzonych placówek medycznych, które oferują szybkie terminy i kompleksową diagnostykę, aby proces ten przebiegł sprawnie i bez zbędnych komplikacji.